İngilizce tangible “maddi, somut, elle tutulur” bu kelimenin zıddı olan intengible ise “manevi, soyut, elle tutulup gözle görünmeyen” anlamlarına geliyormuş.
Türkçe som “yekpare, katıksız” kelimesine +Ut eki eklenerek somut kelimesi türetilmiş. Somut kültürel miras dersek “katıksız, yekpare kültürel miras” demiş oluyoruz. Somut olmayan kültürel miras dediğimizde ise “parça parça ve katışık kültürel miras” demiş olmaz mıyız? Birincisi Rize filiz çayı ikincisi harman çay gibi bir şey oluyor. Tabi bu kelimelerin asli anlamlarından yola çıkarsak böyle… Başka nereden yola çıkılabilir onu da bilmiyorum?
Peki ecnebi “intangible cultural heritage” dediğinde ne demek istiyor? Belli ki “manevi kültür mirası” demek istiyor. “Maddi ve manevi” şeklinde arka arkaya ifade edilen ikilinin ikincisi yani. Peki somut olmayan yerine soyut dersek ne olur? Bence bu da sakat bir tanım olur. Maddeden tecrit edilmiş bir kültür mirası, maddesi soyulmuş çırılçıplak bir miras demek olur ki UNESCO’nun aşağıda -ülkemiz için kabul edilen kısmını- verdiğim kültür mirası listeleri incelendiğinde bunun böyle olmadığı anlaşılabilir. Zira kültür miraslarının çoğu maddi bir unsurun yanında günümüze kadar gelebilmiş durumdadır. İkisini birbirinden kesin çizgilerle ayırmak mümkün değildir. Yüzlerce tanımı olan kültür denen kavramın dahi tanımlanamadığı bir tamlamanın tamlayanını tanımlamaya çalışmak da ayrı bir mesele ya neyse, mevzu bu değil.
Buyurun, Unesco İnsanlığın Somut Olmayan Kültürel Mirasının Temsili Listesindeki Unsurlarımıza bir göz atalım:
Meddahlık (2008), Mevlevi Sema Töreni (2008), Aşıklık Geleneği (2009), Karagöz (2009), Nevruz (2009), Geleneksel Sohbet Toplantıları (2010), Kırkpınar Yağlı Güreş Festivali (2010), Alevi-Bektaşi Ritüeli Semah (2010), Tören Keşkeği Geleneği (2011), Mesir Macunu Festivali (2012), Türk Kahvesi Kültürü ve Geleneği (2013), Ebru: Türk Kağıt Süsleme Sanatı (2014), Geleneksel Çini Ustalığı (2016), İnce Ekmek Yapma ve Paylaşma Kültürü: Lavaş, Katırma, Jupka, Yufka (2016).
Yukarıdaki listede içinde maddi unsur barındırmayan, somut olmayan bir tane kültür mirası var mıdır? Bastonsuz ve mendilsiz bir meddah; çaysız, sazsız-sözsüz, taamsız bir yaren toplantısı; oklavasız, tandırsız, teknesiz ve unsuz bir yufka kültürünü nasıl miras alacak ve sonraki nesillere aktaracaksınız? Mümkün değil!
Terminoloji mevzuunun bizim bilim dallarımızda çok sıkıntılı bir konu olduğu herkesin malumudur. Türkiye Bilimler Akademisi gibi bir kurum bu hususta hakemlik etse de itirazların asgariye indiği terimlerle düşünmeye, üretmeye başlasak ne kadar isabetli olur.
Mustafa KAYIHAN
01.06.2017
Ankara
Yorumlar kapatıldı.